Gan đóng một vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa và một số các chức năng khác trong cơ thể như dự trữ glycogen, tổng hợp protein huyết tương và thải độc. Gan cũng sản xuất dịch mật, một dịch thể quan trọng trong quá trình tiêu hóa
1. XƠ GAN LÀ GÌ?
Xơ gan là một tình trạng xơ hoá lan toả trong nhu mô gan làm đảo lộn cấu trúc của gan.Quá trình xơ hoá đã hình thành nên các dải xơ, chia cắt các tiểu thuỳ gan thành các tiểu thuỳ gan giả khiến cho tuần hoàn qua gan bị rối loạn, làm cho các tế bào gan lại tiếp tục bị tổn thương và lại dẫn đến xơ hoá lan toả trong nhu mô gan.
Như vậy xơ gan không phải là một bệnh riêng biệt mà là một hội chứng bệnh lý, là hậu quả cuối cùng của quá trình tổn thương tế bào gan. Người ta thấy trong xơ gan có sự kết hợp của 3 quá trình tổn thương:
– Tổn thương tế bào gan
– Tăng sinh tổ chức liên kết
– Tái tạo tế bào gan
Ba quá trình này tác động lẫn nhau khiến cho xơ gan ngày một nặng thêm.
Con số thống kê:
Theo các thống kê nguy cơ bị xơ gan ở trên thế giới là 240 ca/1 triệu người/1 năm. Xơ gan là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 9 trong các nguyên nhân gây tử vong, đứng hàng thứ 5 trong các nguyên nhân gây tử vong ở lứa tuổi 45 – 65. Ngay tại Đức hàng năm có đến 700 đến 800 nghìn người mới bị xơ gan được phát hiện, khoảng 25 nghìn người chết/1 năm do xơ gan, nam nhiều hơn nữ 2 lần.
2. NGUYÊN NHÂN
Xơ gan là hậu quả tổn thương gan trong thời gian dài do rất nhiều nguyên nhân gây ra. Một số nguyên nhân gây xơ gan đã được biết nhiều như:
- Rượu bia: việc sử dụng rượu bia với số lượng nhiều trong thời gian dài gây tổn thương gan, ban đầu là gan nhiễm mỡ, sau đó là viêm gan do rượu, cuối cùng là xơ gan do rượu.
- Virus viêm gan mạn: virus viêm gan B và virus viêm gan C là hai virus gây tổn thương gan mạn hay gặp nhất. Tổn thương viêm tế bào gan nhiều năm, nếu không được điều trị kịp thời, hậu quả dẫn tới xơ gan và ung thư gan.
- Tổn thương gan do thuốc, độc chất: một số thuốc dùng trong thời gian dài có thể gây tổn thương gan mạn tính, tạo điều kiện cho quá trình xơ hóa gan như thuốc điều trị bệnh lý về tâm thần ( clopromazin), thuốc điều trị lao,... Các độc chất khác có thể là căn nguyên gây bệnh như aflatoxin, dioxin,..
- Tổn thương gan do căn nguyên ký sinh trùng: toxocara, sán lá gan lớn, sán lá gan nhỏ,…
- Tắc mật gây biến chứng xơ gan mật,…
- Hội chứng Banti: xơ gan, lách to,…
- Xơ gan mật nguyên phát.
- Các bệnh lý khác do rối loạn chuyển hóa di truyền như: bệnh Willson, thiếu hụt anpha-1-antitrypsin, bệnh rối loạn chuyển hóa pocphyrin,…
- Một số bệnh mạch máu hoặc gan bị sung huyết như bệnh lý tắc tĩnh mạch gan, tĩnh mạch trên gan, hội chứng Budd-Chiari,..
- Một số người bệnh xơ gan không thể xác định được nguyên nhân.
3. TRIỆU CHỨNG & DẤU HIỆU
Những người bị xơ gan đôi khi không có triệu chứng, nhưng tình trạng này thường có thể gây ra rất nhiều các các dấu hiệu và triệu chứng, không phải tất cả đều có thể xảy ra cùng lúc. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Chán ăn
- Giảm cân
- Mệt mỏi
- Vàng da hoặc vàng mắt
- Ngứa
- Dấu hiệu chảy máu đường tiêu hóa (chẳng hạn như nôn ra máu hoặc đi đại tiện phân giống như nhựa đường hoặc có lẫn máu)
- Chướng bụng (do tình trạng cổ trướng gây ra, trong đó chất lỏng tích tụ xung quanh các cơ quan trong ổ bụng)
- Thay đổi ý thức như lú lẫn hoặc kiểu ngủ gà, thậm chí hôn mê (do một tình trạng gọi là bệnh não gan gây ra)
- Chuột rút cơ, có thể nghiêm trọng
- Ra máu âm đạo bất thường hoặc kinh nguyệt kéo dài bất thường (ở phụ nữ)
- Rối loạn cương dương, vô sinh hoặc mất ham muốn tình dục (ở nam giới)
- Sự phát triển của vú ở nam giới
- Tuần hoàn bàng hệ, sao mạch ở ngực bụng…
4. BIẾN CHỨNG
khi bị xơ gan có thể dẫn đến nhiều biến chứng, một số biến chứng xảy ra do gan không còn khả năng thực hiện tốt các chức năng này, và một số biến chứng xảy ra do dòng máu qua gan bị cản trở. Các biến chứng chính của xơ gan bao gồm:
- Giãn tĩnh mạch thực quản và xuất huyết do giãn vỡ tĩnh mạch
- Giãn tĩnh mạch thực quản là các mạch máu trong thực quản bị giãn ra. Các mạch máu này phình to lên do dòng máu chảy qua gan bị tắc nghẽn bởi các sẹo xơ, làm cho máu trào ngược lên các tĩnh mạch ở thực quản và dạ dày. Khi áp lực quá cao bên trong các mạch máu này, chúng có thể vỡ ra và gây chảy máu nghiêm trọng (được gọi là xuất huyết do giãn vỡ tĩnh mạch).
- Các triệu chứng chính của bệnh xuất huyết do giãn vỡ tĩnh mạch là nôn ra máu hoặc đi đại tiện phân có lẫn máu hoặc trông giống như hắc ín. Khi có tình trạng này cần phải đến ngay cơ sở y tế để được điều trị.
- Dịch cổ trướng
- Những người bị xơ gan có thể bị tích tụ chất lỏng trong ổ bụng. Tình trạng này được gọi là cổ trướng, khiến bụng bị phình to lên. Cổ trướng cũng có thể khiến người bệnh cảm thấy khó thở hoặc đầy tức bụng. Để điều trị cổ trướng bác sĩ thường sẽ kê đơn các loại thuốc gọi là thuốc lợi tiểu, giúp cơ thể bài tiết bớt chất lỏng dư thừa. Họ cũng khuyến nghị những người mắc bệnh này nên ăn giảm lượng muối.
5. BỆNH CÓ NGUY HIỂM KO?
Hiện nay rượu và virút viêm gan là nguyên nhân phổ biến gây ra bệnh xơ gan và xơ gan gây ra tất nhiều biến chứng trong đó có khoảng 30% người xơ gan bị biến chứng chảy máu do giãn tĩnh mạch thực quản. Ngoài ra, xơ gan còn gây ra những biến chứng nguy hiểm như nhiễm trùng dịch ổ bụng, bệnh não do gan, ung thư gan…
Theo tổ chức Y Trên thế giới mỗi năm có hơn 20.000 người chết vì bệnh gan mạn tính và xơ gan, đây cũng là nguyên nhân gây tử vong xếp hàng thứ 10 đối với đàn ông và thứ 12 đối với phụ nữ.
6. ĐỐI TƯỢNG NGUY CƠ BỆNH
Bệnh xơ gan có thể gặp ở nhiều đối tượng, cả hai giới nam và nữ, nhiều lứa tuổi khác nhau. Một số đối tượng, nguy cơ mắc bệnh như: người sử dụng rượu bia nhiều, lạm dụng rượu bia và nghiện rượu; bệnh nhân bị viêm gan virus B mạn tính, viêm gan virus C mạn tính, đặc biệt được chẩn đoán và điều trị muộn, người có quan hệ tình dục không an toàn, truyền máu không an toàn, tiêm chích ma túy, gia đình có người bị mắc bệnh viêm gan virus B mạn tính, có thể tăng nguy cơ nhiễm virus gây viêm gan mạn, từ đó tăng nguy cơ xơ gan; việc sử dụng thuốc và độc chất trong thời gian dài, tạo điều kiện cho tổn thương gan mạn tính, hậu quả có thể dẫn tới xơ gan; trong gia đình có người bị một số bệnh gan do rối loạn chuyển hóa, có tính chất gia đình, có thể tăng nguy cơ mắc bệnh,…
7. PHÒNG NGỪA
Xơ gan là bệnh rất khó để chữa khỏi hoàn toàn, tuy nhiên có thể phòng bệnh xơ gan bằng một số biện pháp như:
- Tiêm chủng ngừa để bảo vệ gan
- Tiêm vắc xin ngừa viêm gan A và B cho những người chưa có miễn dịch có thể giúp ngăn ngừa tổn thương thêm cho gan. Bởi vì nhiễm trùng có thể làm những người bị xơ gan nặng lên và đặc biệt khó khăn trong điều trị do đó điều quan trọng là phải tiêm các loại vắc xin khác để bảo vệ các bệnh nhiễm trùng như vắc xin để chống lại bệnh cúm (mỗi năm một lần), bạch hầu và uốn ván (10 năm một lần), và ho gà (một lần khi trưởng thành).
- Tránh rượu và các loại thuốc khác có thể gây hại cho gan
- Rượu
- Thuốc chống viêm không steroid, chẳng hạn như ibuprofen và naproxen…
- Một số chất bổ sung và thực phẩm chức năng bằng thảo dược.
- Một số loại thuốc được kê đơn
- tập thể dục, tránh béo phì, quan hệ tình dục an toàn
8. CHẨN ĐOÁN
Chẩn đoán xơ gan cần dựa vào nhiều yếu tố như khai thác tiền sử bệnh, thăm khám lâm sàng, xét nghiệm cận lâm sàng, trong đó sinh thiết gan có xơ gan là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán.
Khai thác tiền sử bệnh và tiền sử gia đình: người bệnh có thường xuyên sử dụng rượu bia?, bệnh lý gan trước đó?, tiền sử sử dụng thuốc?,.. gia đình có mắc các bệnh lý di truyền, gia đình có ai bị viêm gan virus B, C,…
Triệu chứng lâm sàng: các triệu chứng của xơ gan còn bù và xơ gan mất bù
Xét nghiệm cận lâm sàng:
- Công thức máu: giai đoạn đầu có thể bình thường, ở người bệnh nghiện rượu nhiều năm có thể có thiếu máu, giai đoạn xơ gan mất bù thường thấy số lượng tiểu cầu giảm. Trong trường hợp người bệnh có nhiễm trùng, số lượng bạch cầu tăng trong đó ưu thế là bạch cầu đa nhân trung tính.
- Xét nghiệm đông máu: giai đoạn đầu, chức năng gan chưa suy giảm nhiều, các xét nghiệm đông máu cơ bản thường bình thường; giai đoạn sau thấy giảm tỉ lệ prothrombin, chỉ số APTT kéo dài, Fibrinogen giảm nhiều,…
- Xét nghiệm sinh hóa: khi chức năng gan bị suy giảm thấy nồng độ albumin giảm, tỉ lệ A/G giảm, men AST, ALT, GGT tăng, bilirubin tăng thậm chí tắc mật mức độ nặng, NH3 thường tăng, rối loạn chuyển hóa đường, rối loạn điện giải đồ, ure và creatinin tăng nếu có suy thận, alpha-fetoprotein tăng đặc biệt khi có ung thư gan,…
- Xét nghiệm chẩn đoán một số căn nguyên gây xơ gan: các marker viêm gan virus B mạn, virus C mạn được chỉ định. Viêm gan virus B mạn tính với kháng nguyên HBsAg tồn tại trên 6 tháng, HBcAg total tăng, HBeAg âm tính hoặc dương tính và nồng độ HBV DNA tăng; viêm gan C mạn tính thường thấy HCV Core Ag dương tính, HCV RNA tăng và HCV Ab dương tính,… Xét nghiệm về các nguyên nhân ký sinh trùng như sán lá gan lớn, sán lá gan nhỏ dương tính,… Trong bệnh Wilson: lượng Cu2+ tăng trong máu và nước tiểu, ceruloplasmin giảm trong máu;… Thiếu hụt nồng độ alpha-1 antitrypsin huyết thanh,….
- Xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh và thăm dò chức năng:
+ Siêu âm ổ bụng: thấy nhiều hình thái tổn thương như: nhu mô gan tăng âm, nhu mô gan thô, trường hợp nặng thấy gan teo, khi có ung thư gan thấy khối bất thường nhu mô gan; bờ gan không đều, lách to, huyết khối tĩnh mạch cửa, dịch tự do ổ bụng nhiều mức độ,…
+ Cắt lớp vi tính ổ bụng hoặc cộng hưởng tử ổ bụng: đánh giá tổn thương nhu mô gan tốt hơn siêu âm ổ bụng trong một số trường hợp, đặc biệt cộng hưởng từ ổ bụng đánh giá tốt tổn thương đường mật,
9. ĐIỀU TRỊ
Khi điều trị cho những người bị xơ gan, các bác sĩ thường có những mục tiêu chính sau đây:
Làm chậm sự tiến tiến hoặc đảo ngược được nguyên nhân gây ra bệnh gan
Phần đầu tiên của điều trị xơ gan bao gồm việc xác định nguyên nhân cơ bản gây ra nó và điều trị nguyên nhân đó nếu có thể. Ví dụ, nếu bệnh xơ gan của một người là do nghiện rượu, thì việc điều trị và kiểm soát việc sử dụng rượu là bắt buộc.
Tương tự như vậy, nếu xơ gan của một người là do nhiễm trùng, chẳng hạn như viêm gan vi rút B hoặc C thì điều quan trọng là phải điều trị nhiễm vi rút đó.
10. CÂU HỎI HAY GẶP
Xơ Gan có Lây Nhiễm không?
Nhìn chung, bệnh xơ gan do một số nguyên nhân như rượu bia, thuốc và độc chất, xơ gan mật nguyên phát,… không phải là bệnh truyền nhiễm, không lây từ người sang người. Một số căn nguyên gây bệnh khác như viêm gan virus B, viêm gan virus C có thể lây truyền từ người sang người qua các con đường như: đường máu qua truyền máu không an toàn, thực hiện một số thủ thuật trong y khoa không đảm bảo nguyên tắc kiểm soát nhiễm khuẩn; qua tiêm chích ma túy; lây truyền mẹ - con; lây qua quan hệ tình dục không an toàn;… Một số bệnh rối loạn chuyển hóa có tính chất gia đình, di truyền.
Ăn gì khi bị xơ gan?
- Đừng ăn thực phẩm giàu chất béo, đường và muối: Tránh xa các món ăn chiên xào, thức ăn nhanh. Các loài động vật có vỏ sống hoặc chưa nấu chín như hàu và nghêu cũng nên hạn chế.
- Tránh thịt/ hải sản sống hoặc nấu chưa chín: Những người bị tổn thương gan do xơ gan bị suy giảm chức năng miễn dịch. Nghĩa là vi khuẩn và virus ẩn chứa trong những thực phẩm này có thể dẫn đến nhiễm trùng nghiêm trọng.
- Nói chuyện với bác sĩ về việc uống rượu với sức khỏe gan của bạn: Tùy thuộc vào tình trạng của gan, bạn nên tránh uống rượu.
- Ăn một chế độ ăn uống cân bằng: Ăn đa dạng các nhóm thực phẩm từ ngũ cốc, trái cây, rau, thịt và đậu, cho tới sữa và dầu.
- Ăn thực phẩm giàu chất xơ: Chất xơ giúp gan của bạn hoạt động ở mức tối ưu. Các loại trái cây, rau, bánh mì ngũ cốc nguyên hạt, gạo và ngũ cốc cung cấp nguồn chất xơ dồi dào cho cơ thể.
- Uống nhiều nước ngăn ngừa mất nước và giúp gan của bạn hoạt động tốt hơn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Wen-Ce Zhou, Quan-Bao Zhang, Liang Qiao Pathogenesis of liver cirrhosis World J Gastroenterol 2014 Jun 21;20(23):7312-24
2. Bashar Sharma; Savio John. Hepatic Cirrhosis. StatPearls [Internet].
3. Fred F Poordad. Presentation and complications associated with cirrhosis of the liver. Curr Med Res Opin 2015 May; 31(5):925-37
4. Hiroki Nishikawa, Yukio Osaki. Liver Cirrhosis: Evaluation, Nutritional Status, and Prognosis. Mediators Inflamm 2015; 2015:872152
