1. GIỚI THIỆU BỆNH
Vô kinh là tình trạng không có kinh ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, trừ bạn gái trước tuổi dậy thì, phụ nữ mang thai, cho con bú hoặc phụ nữ sau tuổi mãn kinh.
Đây không phải là một căn bệnh và không có nghĩa người mắc phải sẽ bị vô sinh nhưng nó có thể là dấu hiệu cho thấy các vấn đề sức khỏe mà bạn đang gặp phải.
Các loại vô kinh
Vô kinh nguyên phát
- Vô kinh nguyên phát là tình trạng phụ nữ đến tuổi dậy từ nhưng không có kinh nguyệt hay nói cách khác là đã đến tuổi có kinh nguyệt nhưng chưa từng hành kinh trong đời.
- Các bạn nữ tuổi dậy thì khi gặp tình trạng này nên khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị.
Vô kinh thứ phát
- Vô kinh thứ phát là tình trạng người phụ nữ đang có kinh nguyệt bỗng mất kinh, không thấy kinh nguyệt xuất hiện trong thời gian dài. Phụ nữ được chẩn đoán là mắc tình trạng này khi không có kinh nguyệt liên tục trong 3 tháng ở người có chu kỳ đều đặn, 6 tháng ở người có kinh nguyệt không đều.
2. NGUYÊN NHÂN
Nguyên nhân có thể sẽ khác nhau đối với từng trường hợp. Trong khi vô kinh nguyên phát do các yếu tố cơ địa thì vô kinh thứ phát xảy ra do các yếu tố tác động từ bên ngoài đến cơ thể.
Vô kinh nguyên phát
- Nguyên nhân gây vô kinh nguyên phát phổ biến là tiền sử gia đình bị chậm kinh hoặc vấn đề về gen.
- Bên cạnh đó, các bộ phận sản sinh ra hormone liên quan đến kinh nguyệt như buồng trứng, tuyến yên, hệ thần kinh trung ương khi gặp vấn đề như cũng có thể gây ra hiện tượng này. Điển hình là:
- Hội chứng Turner, một dạng rối loạn nhiễm sắc thể, làm người bệnh không thể dậy thì.
- Dị tật Müllerian là một dị tật của cơ quan sinh sản khiến tử cung và ống dẫn trứng không hình thành như bình thường. Đôi khi, tử cung và ống dẫn trứng có thể bị thiếu, có những vấn đề về sự hợp nhất, trong đó các ống không kết hợp với nhau một cách chính xác.
- Hội chứng Müllerian hoặc hội chứng Mayer-Rokitansky-Kuster Hauser (MRKH) khiến buồng trứng, vú và âm vật hình thành chính xác nhưng không có cửa âm đạo, cổ tử cung và tử cung có thể không được hình thành đúng cách.
- Tuyến yên hoặc khu vực não bộ sản sinh ra hormone có vấn đề.
- Hội chứng không nhạy cảm với androgen, dẫn đến lượng testosterone cao.
- Tuy nhiên cũng có nhiều trường hợp không xác định được nguyên nhân.
Vô kinh thứ phát
Phụ nữ có thể bị vô kinh thứ phát vì một số lý do, bao gồm:
- Sức khỏe suy yếu, thường xuyên đau ốm.
- Đây cũng có thể là kết quả của một căn bệnh lâu dài, chẳng hạn như: hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), suy buồng trứng sớm, vấn đề về tuyến yên ở đồi thị.
- Có chỉ số khối cơ thể (BMI) rất thấp. Khi BMI giảm xuống dưới 19, nguy cơ vô kinh thứ phát tăng lên đáng kể.
- Tập thể dục căng thẳng có thể gây ra vô kinh thứ phát, xảy ra phổ biến ở các vận động với cường độ tập luyện cao.
- Những biến động mạnh về cảm xúc hoặc căng thẳng tột độ cũng có thể khiến phụ nữ bị mất kinh.
- Một số loại thuốc, chẳng hạn như thuốc tránh thai chỉ chứa progesterone và một số loại thuốc tâm thần có thể khiến vô kinh thứ phát.
- Các vấn đề về tuyến yên hoặc tuyến giáp kém hoạt động cũng có thể dẫn đến mất cân bằng hormone và điều này có thể dẫn đến các vấn đề kinh nguyệt.
3. TRIỆU CHỨNG & DẤU HIỆU
Bên cạnh kinh nguyệt không xuất hiện trong 3-6 tháng, các triệu chứng khác cũng có thể xảy ra khi bạn không có kinh, tùy thuộc vào các nguyên nhân khác nhau.
Những triệu chứng này bao gồm:
- Tiết chất dịch màu trắng đục như sữa từ núm vú mặc dù chưa có con
- Rụng tóc
- Đau đầu
- Thị lực giảm
- Mọc râu, lông rậm
- Ở những người vô kinh nguyên phát, ngực có thể kém phát triển
4. BỆNH CÓ NGUY HIỂM KHÔNG?
Vô kinh là một trong những nguyên nhân ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản, đặc biệt là khả năng mang thai của người phụ nữ.
5. ĐỐI TƯỢNG NGUY CƠ BỆNH
Nếu bạn được chẩn đoán “vô kinh”, điều này có nghĩa là bạn không có kinh nguyệt. Vô kinh có thể xảy ra với những phụ nữ đã qua tuổi dậy thì, hiện không mang thai và chưa đến tuổi mãn kinh. Vô kinh không đồng nghĩa với kinh nguyệt không đều, mà là không có kinh nguyệt.
Hiện tượng mất kinh thứ phát thường phổ biến ở phụ nữ dưới 25 tuổi và những bé gái trong độ tuổi dậy thì.
Bệnh cũng phổ biến đối với các phụ nữ có nghề nghiệp phải hoạt động mạnh và quá sức như vận động viên, diễn viên múa...
Những yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng bị vô kinh ở phụ nữ là:
- Trong gia đình có thành viên nữ bị mất kinh
- Chế độ dinh dưỡng không hợp lý, chán ăn hoặc ăn quá nhiều
- Luyện tập thể thao quá mạnh
6. PHÒNG NGỪA
- Đề ngăn ngừa vô kinh, đặc biệt là vô kinh thứ phát, người phụ nữ cần duy trì một lối sống lành mạnh, khoa học
- Người phụ nữ cần có chế độ dinh dưỡng đều đặn, giữ cân nặng của mình ở mức hợp lý, chú ý đến chu kỳ kinh nguyệt hằng tháng
- Ngoài ra, phụ nữ cần đến các cơ sở y tế để kiểm tra phụ khoa định kỳ để phát hiện vô kinh kịp thời
7. CHẨN ĐOÁN
Chẩn đoán vô kinh thứ phát:
- Đầu tiên cần loại trừ mang thai bằng xét nghiệm hCG nước tiểu hoặc beta hCG huyết thanh
- Khai thác bệnh nhân để tìm nguyên nhân vô kinh: bệnh nhân có đang bị stress, thay đổi cân nặng, mất cân bằng trong chế độ ăn uống, luyện tập thể thao quá mức hay không ? Bệnh nhân có đang sử dụng thuốc gây vô kinh hay không ( thuốc tránh thai, thuốc an thần...). Bệnh nhân có tiền sử nạo phá thai, viêm niêm mạc tử cung không?
- Trên lâm sàng, bệnh nhân mắc chứng vô kinh thứ phát có các đặc điểm như:
- Chỉ số BMI < 18.5 kg/m² kèm theo các thay đổi bất thường trong chế độ ăn uống, các bệnh lý toàn thân gây sút cân nhanh chóng thì nghĩ đến vô kinh do nguyên nhân vùng dưới đồi gây nên.
- Chỉ số BMI > 30 kg/m² nghĩ đến vô kinh do buồng trứng đa nang.
- Tình trạng lông rậm, mụn trứng cá ở bệnh nhân.
- Bệnh nhân có những dấu hiệu chèn ép thần kinh do u vùng hố yên như đau đầu, nhìn mờ, chán ăn, tiểu tiện nhiều hơn bình thường.
- Bệnh nhân có các dấu hiệu suy buồng trứng như bốc hỏa, khô âm đạo.
- Triệu chứng vú có tiết sữa bất thường mặc dù chưa sinh con.
- Về cận lâm sàng, cần làm các xét nghiệm sau để củng cố chẩn đoán vô kinh thứ phát:
- Nồng độ prolactin máu: nếu nồng độ này cao có thể do nguyên nhân suy giáp. Cần chụp thêm MRI hố yên để tìm các u tuyến yên, u vùng hố yên.
- Nồng độ FSH: nếu cao có thể do nguyên nhân suy buồng trứng sớm, cần làm nhiễm sắc đồ để tìm hội chứng Turner. Nếu nồng độ FSH trong giới hạn bình thường hoặc thấp kèm theo estrogen thấp sẽ nghĩ nhiều đến nguyên nhân suy vùng dưới đồi thứ phát.
- Nồng độ TSH máu.
- Định lượng testosterone máu và DHED-S nếu nghi ngờ có cường androgen trên bệnh nhân.
- Nồng độ androgen máu cao cùng với các biểu hiện lâm sàng giúp chẩn đoán buồng trứng đa nang ở bệnh nhân hoặc khối u tiết androgen từ buồng trứng và tuyến thượng thận.
Chẩn đoán vô kinh nguyên phát:
Khai thác thông tin từ bệnh nhân: bệnh nhân đã dậy thì hoàn toàn chưa ? Gia đình bệnh nhân có thành viên nào dậy thì muộn hay không ? Thời kỳ sơ sinh và lúc nhỏ của bệnh nhân, xem xét cường tuyến thượng thận bẩm sinh. Có sự thay đổi chế độ ăn uống, sinh hoạt, tập luyện hay có sử dụng thuốc gây vô kinh.
Trên lâm sàng bệnh nhân có:
- Những bất thường trong phát triển vú.
- Bộ phận sinh dục của bệnh nhân có những vấn đề về kích thước âm vật, sự phát triển lông mu, màng trinh có lỗ thủng không, có cổ tử cung, buồng trứng không ?
- Mụn trứng cá
- Các biểu hiện của hội chứng Turner.
- Cận lâm sàng cần làm những xét nghiệm sau:
- Siêu âm để phát hiện tắc nghẽn đường đi của kinh nguyệt.
- Định lượng testosterone và làm karyotype để phân biệt loạn sản ống Muller và bất thường nhiễm sắc thể nếu bệnh nhân không có tử cung.
- Đối với bệnh nhân có tử cung, tìm những dấu hiệu loạn sản ống Muller và màng trinh kín, có hay không vách ngăn âm đạo. Làm xét nghiệm hCG, FSH, các hormone để loại trừ thai nghén và tìm nguyên nhân gây vô kinh thứ phát như trên.
8. ĐIỀU TRỊ
Vô kinh nguyên phát
- Việc điều trị có thể bắt đầu bằng việc chờ đợi đến thời điểm cơ thể sẵn sàng, tùy thuộc vào tuổi của người mắc và kết quả của xét nghiệm chức năng buồng trứng. Nếu người mắc có tiền sử gia đình bị chậm kinh, kinh nguyệt có thể bắt đầu đúng lúc sau đó.
- Nếu tình trạng này do vấn đề về di truyền hoặc thể chất liên quan đến cơ quan sinh sản, có thể áp dụng phẫu thuật nhằm phục hồi hoặc tạo hình âm đạo để máu kinh thoát ra. Tuy nhiên, điều này sẽ không đảm bảo rằng chu kỳ kinh nguyệt sẽ diễn ra bình thường.
Vô kinh thứ phát
Điều trị vô kinh thứ phát sẽ tùy thuộc vào nguyên nhân cơ bản. Điển hình là:
- Yếu tố lối sống: Nếu người đó tập thể dục quá mức, việc thay đổi kế hoạch tập luyện hoặc chế độ ăn uống có thể giúp ổn định chu kỳ hàng tháng.
- Căng thẳng: Nếu đang gặp tình trạng căng thẳng về cảm xúc hoặc tinh thần, gặp chuyên gia tư vấn tâm lý có thể hữu ích.
- Giảm cân quá mức: Điều này có thể xảy ra vì những lý do khác nhau. Người mắc có thể cần một chế độ tăng cân được giám sát chuyên nghiệp. Nếu có khả năng mắc chứng rối loạn ăn uống, bệnh nhân cần phải được điều trị. Một số tình trạng sức khỏe khác cũng có thể gây giảm cân. Bác sĩ có thể kiểm tra những điều này và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.
- Tuyến giáp kém hoạt động: Nếu kinh nguyệt ngừng lại do tuyến giáp hoạt động kém, bác sĩ có thể chỉ định điều trị bằng thyroxine, một loại hormone tuyến giáp.
- Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Bác sĩ sẽ đưa ra phương pháp điều trị thích hợp. Nếu PCOS dẫn đến thừa cân, bác sĩ có thể đề xuất một chế độ ăn kiêng giảm cân.
- Suy buồng trứng sớm: Liệu pháp thay thế hormone (HRT) có thể khiến kinh nguyệt trở lại
9. CÂU HỎI HAY GẶP
Vô kinh nguyên phát có thể có thai không?
Nguyên nhân gây vô kinh nguyên phát hầu hết là do các cơ quan sinh sản, bộ phận tiết ra hormone có vấn đề nên khả năng hoạt động của những cơ quan này không được ổn định. Người bị vô kinh nguyên phát có thể có thai nhưng khả năng thụ thai thấp hơn rất nhiều so với người bình thường.
Vô kinh thứ phát có thể có thai không?
Có rất nhiều nguyên nhân gây vô kinh thứ phát, khả năng có thai của người bị vô kinh thứ phát cao hay thấp phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Nhìn chung những người bị vô kinh thứ phát có chu kỳ kinh nguyệt rối loạn cũng sẽ ảnh hưởng đến việc thụ thai.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
What is amenorrhea? – https://www.medicalnewstoday.com/articles/215776
Amenorrhea – https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/amenorrhea/symptoms-causes/syc-20369299
What Is Amenorrhea? – https://www.webmd.com/infertility-and-reproduction/guide/absence-periods
Everything You Need to Know About Amenorrhea – https://www.healthline.com/health/amenorrhea
Secondary Amenorrhea – https://www.healthline.com/health/secondary-amenorrhea
Vinmec.com